Ülke

Czech Republic

Çek Cumhuriyeti Sinema Tarihi

Çek Cumhuriyetinin sinema tarihi incelendiğinde The Fabulous World of Jules Verne isimli yapımın en fazla uluslararası başarıya ulaşmış olan tek Çek filmi olduğu görülmektedir. Yapımından kısa bir süre sonra 72 ülkede vizyona girmiş ve büyük bir topluluk tarafından alkış almıştır. Ülkenin içinde ise en fazla izlenen Çek filmi 1952 yılında yapılmış olan The Proud Princess isimli filmdir. Günümüzde 10 milyon nüfusa sahip olan ülkede bu film yayınlandığı dönemde 8.222.695 kişi tarafından izlenmiştir.

1998 yılında Çek film eleştirmenleri ve yayıncıları arasında yapılan bir ankette Marketa Lazarova isimli 1967 yılında yayınlanmış olan film, Çek Cumhuriyeti tarafından yapılmış en iyi film olarak seçilmiştir.

İlk Çek film yapımcısı ve yönetmeni ise Jan Kříženecky olmuştur. 1898 yılının ikinci yarısında Prag’da kısa metrajlı belgeseller çekmeye başlamıştır. İlk kalıcı sinema sahnesi ise Viktor Ponrepo isimli Çek tarafından 1907 yılında Prag’da kurulmuştur.

Kısaca incelendiğinde gerek Fransa, Almanya ve Macaristan’ın sinema sektöründen etkilendiği görülen Çek Cumhuriyeti sinemasının oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Fransız Lumière kardeşlerin sinematografiyi icat etmelerinden çok kısa bir süre sonra sinema Çek Cumhuriyetine giriş yapabilmiştir.

1910 – 1930 Dönemi…

İlk dönemlerde her ne kadar başarılı olsa da Avrupa’da yaşanan savaşların tam ortasında kalmasında dolayı Çek Cumhuriyeti sinemasının tarihi hakkında günümüzde fazla bilgi bulunamamaktadır. 1910 – 1930 döneminde Çek Cumhuriyeti’nde ünlü yönetmenlerin Karel Lamač, Karl Anton, Svatopluk Innemann, Přemysl Pražsky, Martin Frič ve Gustav Machaty gibi isimler olduğu bilinmektedir. Bu dönemde 1930 yılının Eylül ayında ilk Çek sesli filmi yayınlanmıştır. 1930 yılının Şubat aynında yayınlanan Tonka of the Gallows isimli filme ise sonrada Fransa’da ses eklenmiştir. Çek Cumhuriyeti’nde ilk sinema stüdyosu Milos Havel tarafından 1933 yılında Barrandov Stüdyoları ismiyle kurulmuştur. Bu stüdyonun kurulmasından sonra Çek sinema sektörü altın çağını yaşamaya başlamıştır. Günümüzde Barrandov stüdyosu ülkenin en büyük sinema stüdyosu olmak ile birlikte Avrupa’da faaliyet gösteren en büyük sinema stüdyolarından biri olduğu bilinmektedir. Barrandov stüdyosu günümüzde 487.397 metrekarelik bir alan kaplamaktadır.

1930 – 1945 ve Savaş Sonrası Dönem…

İkinci dünya savaşı öncesinde ve savaş esnasında Çek Cumhuriyeti’nin, Nazi Almanyası’na yakın olduğu bilinmektedir. Bu sebepten ötürü ikinci dünya savaşı esnasında ülkenin sinema sektörü diğer Avrupa ülkeleri kadar etkilenmemiştir. Ama yine de ülke içinde bu dönemde faşizme karşı olan gruplar tarafından yönetmenlere yönelik suikastler düzenlenmiştir. Jan Sviták isimli ünlü Çek yönetmen bu isimlerden biridir. Zdeněk Gina Hašler isimli Çek yönetmen ise Nazilerin yenilmesinden sonra Amerika’ya göç etmek zorunda kalmıştır.

Vladimír Čech isimli ünlü yönetmen kariyerini ikinci dünya savaşı esnasında başlatmıştır. Ünlü çek oyuncu Rudolf Hrušínsky de bu dönemde yönetmenliğe giriş yapmıştır.

Bu dönemde Naziler ile iyi anlaşmaları ve Nazi ırk manifestosuna uymaları dolayısıyla Çek yönetmen ve oyuncular diğer ülkeler ile karşılaştırıldıklarında daha otonom bir hareket alanına sahip olabilmişlerdir. Nazi propagandasına yönelik filmlerin yanı sıra ülke genelinde kurgusal filmlerde yapılmıştır.

Öte yandan Yahudi olan yapımcı ve yönetmen savaş başlamadan önce ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır. Sovyet tarafına yakın olan kimi yönetmenler ise Naziler tarafından öldürülmüştür. Ünlü yönetmen Vladislav Vančura ve ünlü oyuncu ve şarkıcı Karel Hašler gibi isimler bu olaylara örnek niteliğindedir. Savaş sonrasında Naziler ile çalışmış olan diğer isimler ise Almanya ve Avusturya başta olmak üzere diğer ülkelere kaçmak zorunda kalmıştır. Bu dönemde Naziler sayesinde 1943 yılında Çek Film Arşivi Prag’da kurulmuştur.

Çekoslovakya Yeni Dönemi…

Savaş sonrasın “Çekoslovakya Yeni Dönemi” adında bir akımın Çek Cumhuriyetinde ortaya çıktığı görülmektedir. Ancak bu akım incelendiğinde tek bir konuya veya kategoriye odaklanıldığı söylenemez. Akımın savunduğu düşünce tarihi olayların komedi ile karıştırılması ve yapımlarda ünlü oyuncular daha çok yeni oyunculara yer verilmesidir. Bu dönemde çıkan birçok yapım kara mizah ile birlikte absürt komedi kategorisinde yer almıştır.

1970 Sonrası ve Günümüz…

1970 sonrası ve günümüz incelendiğinde Çek Cumhuriyeti sinemasında Yeni Dönem akımının hala faaliyet gösterdiği görülmektedir. Soğuk savaş sonrası normalleşme olarak adlandırılan bu dönemde Çek otoriteleri tarafından birçok yeni sahne açılmış ancak bu dönemde yapılan filmlerin tamamının onayı otoritelerden geçmek zorunda kalmıştır. Dolayısıyla halkı normale döndürmeyi isteyen devlet sadece komedilere, teknolojinin iyi bir şey olduğunu anlatan bilim kurgulara ve aile yapısını anlatan aile filmlerine onay vermiştir.

Günümüzde Çek sineması aktif bir şekilde faaliyet göstermeye devam etmektedir. Ülke genelinde sinemaya karşı oldukça fazla bir talep bulunmaktadır. Ülkenin yerli film stüdyoları yabancı stüdyolardan daha fazla bir paya sahiptir. 2020 döneminin başında olmamıza rağmen ülkede 100 civarında film yapıldığı bilinmektedir.